تشییع کردن

تشییع کردن

• یکی از آداب دینی در هنگامی که فردی از دنیا می رود آن است که تا محل دفن ، او را همراهی کنند ، این موضوع علاوه بر ثواب و پاداشِ معنوی که برای آن در نظر گرفته اند ، جنبه های اجتماعی نیز دارد  ، از جمله اینکه تشییع نمودن ، نوعی اظهارِ همدردیِ عملی با بازماندگان فردی است که از دنیا رفته ، زیرا افرادی که عزیز خود را از دست می دهند ، معمولاً حال خوشی نداشته و به همراهی و همدردی دیگران نیاز بیشتری دارند ، و این موضوع بخشی از حمایت هایِ اجتماعی است که هر فردی بدان نیازمند است .
• از سوی دیگر در دنیای امروز با پدیده ای به نام "بحران تنهایی" روبرو هستیم که بر اساس آن ، افرادی هستند که در جامعه و در میان دیگران زندگی می کنند ولی در عین حال از سوی دیگران ، چه نزدیکان و یا افراد دیگر ، مورد توجه قرار نگرفته و از حداقل توجّهِ عاطفی و روانی محروم مانده اند ، هنگامیکه فردی از دنیا می رود ، این موضوع را نیز می توان در همراهی نکردنِ دیگران پس از مرگ او نیز مشاهده نمود ، از این رو در آیین ما که به مسائل اجتماعی توجّه خاصی مبذول داشته ، برای پس از مرگِ انسان نیز حقوقی را برای او بر می شمارد .
• سرّ اینکه برای اموات نیز حقوقی قائل شده اند را می توان در این فرمایش رسولخدا صلی الله علیه وآله دانست که : " حرمت و احترام بدن مرده ی مسلمان ، با حرمت زنده بودن آن یکسان است " (1) از این رو می باشد که بدن او را پس از مرگ پوشانده و او را کفن و دفن نموده و پس از مرگ او را تشییع می کنند (2) ، بنابراین اینطور نیست که پس از مرگِ انسان همه چیز تمام شود ، وهیچ حق وحقوقی برای او باقی نماند ، دانستن این موضوع برای انسان در حال حیات خویش نیز نوعی دلگرمی و آرامش خاطر را برای او به ارمغان می آورد که پس از مرگ فراموش نخواهد شد و اگر فامیل و یا خویشی هم نداشته باشد ، همکیشان او وظایفی نسبت به او خواهند داشت .
• در این راستا برای مسلمانان نسبت به یکدیگر حقوق فراوانی را بر شمرده اند که از جمله فرمایش امام صادق علیه السلام است که چند حق را بر می شمارند : "سلام دادن در هنگام ملاقات ؛ عیادت در هنگام بیماری ؛ خیر خواهی در غیاب او ؛ دعا کردن هنگام عطسه (که احتمال بیمارشدن است) ؛ اجابتِ در خواست او ؛ تشییع او پس از مرگ" (3) .
• با دقت در این موارد می توان دریافت در بزرگترین و کوچکترین مسائل اجتماعی  به حقوق انسانی توجه شده و برای اینکه سلامت روانی و معنوی انسان خدشه دار نشود ، برنامه ای را در نظر گرفته اند که ضمن محترم شمردن افراد ، موردِ توجّه و حمایت اجتماعی نیز قرار گیرند .

----------------------------

1- التهذیب ج 1  ص 419  باب 21

2-وسائل ‏الشیعة   ج  3    ص 55  باب  33

3-الکافی ج 2 ص 171(بَابُ حَقِّ الْمُؤْمِنِ عَلَى أَخِیهِ وَ أَدَاءِ حَقِّهِ )

تسلیت گویی

تسلیت گویی

• تسلیت که به معنای خرسندی دادن ، دلخوشی دادن ، و یا کسی را از غم واندوه رهایی دادن می باشد در مواردی بکار می رود که با شخص عزادار و مصیبت زده ای روبرو می شویم  و به او در برابر مصیبتی که دیده ، دلداری می دهیم (1) این عمل که در بین تمام فرهنگ های دنیا مشاهده می شود ، به عنوان یک برنامه ی دینی در میان ادیانِ مختلف هم وجود دارد ، که بر اساس آن افراد تلاش می کنند به نوعی از نظر گفتار و رفتار با شخص عزادار روبرو شوند که موجب تسلّی و آرامش خاطر او بوده و از طریق ابراز همدردی تا اندازه ای از بارِ مصیبت و اندوه او بکاهند .
• از سوی دیگر هنگامیکه انسان با مصیبتی روبرو می گردد ، ممکن است از حال طبیعی خارج شود و صبر وشکیبایی خود را از دست دهد و رفتار یا گفتاری را ابراز کند که از نظر عرف و اخلاق ، پذیرفته نباشد ، از این رو قرآن کریم به افرادی که دچار مصیبتی می شوند ، ابتدا یادآوری می کند که این موضوع یک امتحان و آزمایشی از سوی خداوند می باشد و از طرفی مصیبت دیده را به صبر وشکیبایی توصیه می نماید ، این سفارش قرآن به افراد مصیبت دیده  ، به نوعی موجب می شود که آنان رفتار خود را مدیریت و کنترل نمایند و بدانند هر چند به یک سختی و دشواری مبتلا شده اند ، این موضوع از نظر و حکمت الهی به دور نمی باشد و در مقابل انتظار می رود که فرد مؤمن با شکیبایی با این مسئله روبرو شده تا مورد لطف ورحمت خداوند قرار گیرد . (2)
• از این رو در سخنان پیشوایان دین برای کسی که به مصیبتی دچار می شود أجر و پاداشی معنوی در نظر گرفته شده تا در صورت صبر و شکیبایی بر مصیبتی که دچارِ آن شده است ، از عهده ی امتحان  الهی به خوبی بر آید و هم در پیشگاه الهی نیز جایگاه بالاتری پیدا نماید . و از سوی دیگر کسی که به مصیبت زده  ، تسلیت می گوید و به او دلداری می دهد و اظهار همدردی می نماید ، نیز در اجر وپاداش معنوی با او شریک خواهد بود ، لذا رسولخدا صلی الله علیه وآله می فرمایند : " کسیکه به مصیبت زده تسلیت گوید ، مثل اجر او را خواهد داشت بدون اینکه از اجر مصیبت زده چیزی کم شود " .(3)
• از سوی دیگر تسلیت دادن به افرادی که مصیبتی دیده اند ، نوعی حمایت اجتماعی است که از سوی نزدیکان ، خویشاوندان و دوستان نسبت به فردی انجام می شود ، زیرا در اینصورت است که فرد مصیبت دیده ، احساس می کند از جانب دیگران مورد بی توجه ای قرار نگرفته ، و برای دیگران مهم است ، واحساس تنها شدن و بی یاور بودن به او دست نخواهد داد ، در مجموع رعایت اینگونه آداب ، به اندازه ی خود ، در ارتقاء سلامت روانی و معنوی افرادی که به مصیبتی دچار می شوند مؤثر خواهد بود .

----------------------------

1-فرهنگ فارسی عمید

2-سوره بقره آیات 155-157

3-کافی ج 3 ص 205

سوگواری

سوگواری

• انسان بطور طبیعی ، وقتی چیز محبوبی را از دست دهد ، حالت غم و اندوه به خود می گیرد  و در شرایطی نیز در فراق محبوب خویش اشک می ریزد ، همانگونه که با رسیدن به محبوب خود ، شاد گردیده و اندوه او برطرف می شود  ، از این رو در میان تمام ملت ها در طول تاریخ سوگواری کردن در مرگ عزیزان وجود داشته و هر کدام طبق آداب ورسومی مخصوص به این امر اقدام می کرده اند .
• انسان ها از طریقِ سوگواری در مرگِ عزیزانِ خود ، ضمن تخلیه ی هیجانات ناشی از فقدانی که دچار آن شده اند ، به نوعی ارادت ، محبتِ و وابستگی خود را به عزیز از دست رفته نشان می دهند ، و سعی می کنند از این طریق ، یاد او را زنده نگاه داشته و پس از آن ، بر مزار او حاضر شده ، برای او لطف و رحمت الهی را طلب نموده و این را نوعی احترام  و ادای وظیفه نسبت به او به شمار می آورند .
• شرکت در مراسم سوگواریِ دوستان و خویشاوندان ، نوعی احترام گذاشتن و همدردی با فرد مصیبت دیده تلقّی می گردد و موجب تسلّیِ خاطر برای بازماندگان خواهد بود ، فرایند سوگواری از ابتدا تا انتهای آن به ویژه اگر همراه با همدردی دیگران باشد ، بطور طبیعی شرایطی را فراهم می کند که فردی که عزیز خود را از دست داده ، شرایطِ فقدان و از دست دادن را بهتر پذیرا شود و با موضوع مرگ عزیزانِ خود سازگاری بیشتری پیدا کند .
• در این راستا ، سوگواری نمودن در هنگام از دست دادن و شهادتِ رهبران الهی به ویژه عزاداری کردن برای سالار شهیدان امام حسین علیه السلام و تکرار هر ساله ی آن ، ضمن زنده نگاه داشتن یاد و مکتب آن بزرگواران ، نوعی اعلام بیعت ، پایبندی و تجدید پیمان  نسبت به آرمان های ایشان بوده ، و علاوه راهی برای ارتباط با اولیای الهی می باشد و نقش عمده ای در کسب سلامت معنویِ انسان خواهد داشت .

زیارت و معنویت

زیارت و معنویت

• زیارت در مکتبِ پیروانِ اهل بیت علیهم السلام رفتن به ملاقات اولیاء خداوند (حضرت محمد وخاندان معصوم ایشان صلوات الله علیهم اجمعین) می باشد ، چه در حال حیات ایشان باشد یا پس از رحلت وشهادت ایشان ، گستره ی زیارت پس از آنان ، شامل نسل و فرزندان آن بزرگواران نیز می گردد .
• زیارت همواره با آداب و شرایطی همراه می باشد اعمّ از وضو و غسل ، نماز ، دعا و ذکر و خواندن زیارت نامه ای که مشتمل بر معرّفی و بیانِ صفات و ویژگی هایِ فردی است که به زیارت او موفّق گردیده اند ، از این رو رفتن به زیارت ، موجب آشنایی و معرفت نسبت به مقام و جایگاه رهبران الهی و پیوند و دوستی با آنان نیز می باشد . و این موضوع در حدّ خود باعث ارتباط معنویِ بیشتر با اولیاء خداوند و در نتیجه تقرّب و نزدیکی به خداوند نیز می شود .
• علاوه بر اینکه در نظامِ اعتقادیِ پیروان مکتبِ اهل بیت علیهم السلام ، توسّل وتمسّک به آنان ، آثار و برکات مادی ومعنوی فراوانی در بر دارد ، که از جمله آنها دست یابی به آرامشِ معنوی می باشد ، لذا کسانی که به زیارت این بزرگواران می شتابند ، پس از زیارت احساس سبکی و نشاطی معنوی را تجربه می کنند ، و بسیارند کسانی که با توسّل به این بزرگواران نیاز های مادی ومعنوی آنان برطرف گردیده و ایشان را ملجأ و پناهی برای مشکلات خود می دانند ، و این موضوع اختصاصی به مسلمانان ندارد ، و در میان غیر مسلمانان نیز کسانی هستند که با توسّل به ایشان به حاجات خود رسیده اند .
• وجود چنین اعتقادی ضمن تمام آثاری که دارد همواره نقطه ی امیدی را در دل انسان روشن می کند که اگر از هر دری نا امید باشند ، دری هست که همواره به روی ایشان باز است و در این درگه نا امیدی راه ندارد ، از این رو است که برخی از اولیاء خداوند به "باب الحوائج"  یا "باب المراد" لقب گرفته اند که ارباب حاجت با واسطه قرار دادن آنان حاجت خود را از خداوند گرفته اند .

یاری بیمار

یاریِ بیمار

• بسیاری از افرادی که بیمار می شوند ، تواناییِ ادامه ی زندگیِ عادی خود را ندارند ، و ممکن است از شرایط طبیعی خارج  شوند ، در این زمان آنان نیاز بیشتری به یاری ، مراقبت و مدارا دارند ، اینکه اطرافیان آنان درک درستی از بیماری و وضعیت آنان داشته باشند ، به آنان کمک خواهد کرد که رفتار مناسبتری با بیمار خویش داشته باشند ، از طرفی  حال و روحیاتِ بیماران مختلف با یکدیگر متفاوت است ، برخی از آنان ضمن تحمّل درد شدید ، از خود بی تابی نشان نداده و به شکایت و بهانه جویی روی نمی آورند ، و برخی با کمترین درد ، نا شکیبایی نموده و به دنبال بهانه ای برای اظهار ناخوشنودی هستند ، در اینجاست که اطرافیان ، درمانگران و پرستاران با آگاهی از وضعیت و روحیات بیمار ، می توانند مناسبترین روش را در برابر آنان بکار گیرند .
• یاری کردن بیماران تنها جنبه ی مادی ندارد ، و می تواند جنبه ی روانی و معنوی داشته باشد ، روحیه دادن به بیمار ، امیدوار کردن آنها ، نترساندن ونگران نکردن آنان ، محیطی آرام برای آنان فراهم نمودن ، دعا کردن برای بهبودی آنها ، آماده کردن نیاز مندی های آنان که خود به تنهایی قادر به فراهم کردن آنها نمی باشند ، از جمله آماده نمودن وسیله ی عبادت اگر اهل عبادت و نیایش می باشند و کمک نمودن به آنان در انجام عبادت مانند تهیه وسائل شستشو ، آب برای وضو ، و در اختیار قرار دادن قرآن و کتاب دعا در صورت در خواست آنان ، همه از جمله ی کمک های معنوی و روانی به بیماران است .
• این برنامه اختصاصی به محیط زندگی ما با اعتقادات خاصی که داریم نمی باشد ، بلکه در بسیاری از بیمارستان های دنیا ، با توجّه به اعتقادی که بیماران دارند ، مکانی مخصوص برای عبادت ، تفکر ، نیایش برای آنان فراهم نموده وحتی در تبلیغاتی که در باره ی مرکز درمانی خود دارند ، وجود چنین امکاناتی را به متقاضیان اعلام می نمایند ، و برای سلامت معنوی بیماران و تاثیری که این سلامت در بهبود شرایط جسمی آنان دارد توجّه می کنند .

توسّل و گشایش

توسّل و گشایش

• انسان بطور طبیعی از درد و رنج گریزان و به آرامش و آسایش متمایل است ، وبرای گریز از درد و کسب آرامش ، هزینه های مختلف مادی ومعنوی را  ، پرداخت می کند ، هر کس با توجّه به شرایط و طرز فکر وباورهایی که دارد ، برای این هدف از راه و روشی خاصی ، پیروی می کند که ممکن است با دیگری تفاوت داشته باشد ، مثلاً برخی برای رهایی از درد و رنج از امکانات مادی واقتصادی ِ خود هزینه می کنند  ، برخی از دیگران کمک می گیرند ، برخی در صورت نیاز ، به دارو و درمان متوسّل می شوند و گروهی به صبر وشکیبایی وتحمّلِ درد روی می آورند .
• از این رو ، هر کس از وسیله ی خاصی برای رهایی از مشکلات و درد و رنج خویش بهره برده و دست به دامان چیزی می شود که مشکلش را برطرف سازد ، از آنجایی که گرایش به معنویت و معنویت گرایی ، راهی برای دست یابی به آرامش معرفی شده و در حدّ خود ، وسیله و امکانی را برای انسان فراهم می کند تا بتواند بر مشکلات غلبه نماید و از درد و رنج رهایی یابد ،  لذا امروزه در جهان و به ویژه در مباحث پزشکی ودرمانی به نقش وتأثیر آن توجّه ویژه ای شده است .
• در نظام اعتقادی ما ، توسّل به اولیاء خداوند ( حضرت محمد و خاندان مکّرم و مطهّر ایشان صلوات الله علیهم اجمعین ) به عنوان کسانی که آبرومند در پیشگاه الهی می باشند ، راه و مسیری می باشند که ضمن پیروی از آنان و دست یابی به سعادت ، می توان از طریق توسّل به آنان ، برطرف شدن مشکلات ، دردها و بیماری ها را از خداوند متعال درخواست نمود و شاهد گشایش و برون رفت از تنگناهای زندگی بود .
• این موضوع برای کسانی که در این فرهنگ زندگی کرده و بزرگ شده اند امری است که بارها تجربه شده و و شواهد عملی بسیاری دارد ، از این رو توسّل به ساحت مقدّس آن بزرگواران یکی از راه های معنوی است که ضمنِ راه یابی به صراطِ مستقیم از طریقِ پیروی از ایشان ، در رفع مشکلات و گشایش در زندگی و برون رفت از تنگناها و بن بست های مادی ومعنوی ، بسیار سودمند خواهد بود .

روحیه ی مقاومت

روحیه ی مقاومت

• انسان در طول زندگی لحظات تلخ وشیرین و خوشایند و ناخوشایندی را تجربه می کند ، و کمتر پیش می آید که زندگی انسان فراز و نشیب و بالا وپست نداشته باشد وشاید بتوان گفت خاصیت زندگی در دنیا چنین است ، و اگر جز این از زندگی انتظار داشته باشیم ، انتظار ما با واقعیت فاصله خواهد داشت ، و کمتر انسانی را پیدا خواهیم کرد که این تجربه های تلخ وشیرین را نداشته باشد .
• معمولاً انسان ها در خوشی ها و آرامش و آسایش ، احساس خوبی داشته و درد و رنجی را احساس نمی کنند ، ولی دیری نمی پیماید که برخی از ما خوشی هایمان تبدیل به ناخوشی گردیده و حال خوبمان از ما گرفته می شود به خصوص در عصر حاضر که دنیا با انواع استرس ها و نابسامانی های روحی وروانی آمیخته شده است ، از این رو امروزه صاحب نظران بسیاری در صدد هستند که روش هایی را پیشنهاد کنند که انسان از آرامش بیشتری بر خوردار و استرس کمتری را تجربه نماید .
• اگر انسان با حادثه ی تلخ و آزار دهنده ای برای خود و اطرافیانش روبرو شود ، شرایط دشواری را تجربه خواهد نمود که ظرفیت روانی او را کاهش داده و او را در معرض مشکلات دیگری چون بیماری ها و آسیب های فردی واجتماعی قرار می دهد ، در اینگونه موارد ، توان شکیبایی داشتن و صبر در برابر مصائب به یاری انسان شتافته و می توان دوران بحران را با آسیبی کمتر پشت سر گذاشت و از بدتر شدن شرایط پیش گیری نمود .
• گرچه حمایت های مادی ومعنوی دیگران در شرایط سخت ، نیز به تحمّل مشکلات از سوی انسان کمک خواهد نمود ولی عمده ، مقاومت خود انسان در برابر حوادث تلخ می باشد ، در این راستا ، تقویت معنویت و استمداد از خداوند توان شکیبایی انسان را افزوده و مسیر عبور از مشکلات را برای انسان ، آسان می نماید .

روحیه دادن

روحیه دادن

• انسان ها دارای حالت های مختلفی از غم ، شادی ، ترس ، نا امیدی ، حیرت و دو دلی ، اضطراب وحالت های دیگری هستند ، که بطور کلی می توان آنها را به دو حالت مثبت ومنفی یا خوب و بد تقسیم نمود ، معمولاً انسان ها به تناسب هر کدام از این حالات با یکدیگر ، نوعی همراهی می کنند ، در جایی که همنوعِ انسان ناراحت است با او همدردی نموده و در جایی که خوشحال است ، با او اظهارِ شادی می نمایند .
• از طرفی از لحاظ روانی انسان ها به چنین همراهی هایی نیاز دارند به ویژه در مواردی که انسان در ناراحتی می باشد ، نیاز بیشتری به همراهی ، همدردی و تسکین دیگران خواهد داشت ، چون وقتی انسان احساس کند در هنگام سختی و گرفتاری و اندوه و ناراحتی تنها است ، و شریک و غمخواری ندارد ، شاید فشار روانی بیشتری را در خود احساس می کند تا زمانی که احساس کند ، همراه وپشتیبانی دارد .
•  از این رو یکی از وظایف انسان نسبت به همنوعان خویش به خصوص در هنگام سختی ها و چالش های زندگی ، همراهی کردن و روحیه دادن به دیگران است ، این روحیه دادن بیش از اینکه یک تاثیر مادی بر افراد داشته باشد ، اثر معنوی در بر دارد ، لذا در مباحث اخلاقی و آموزه های دینی ، خوشحال کردن دیگران و از بین بردن اندوه آنان ، ارزش بسیار داشته و رضایت الهی را به دنبال و تاثیری مثبت در زندگی انسان خواهد داشت .
• در این راستا ، توصیه به عیادت از بیماران ، ضمن تمام آثاری که می تواند از نظر مادی یا معنوی داشته باشد ، برای روحیه دادن به بیماران ، به یاد آنان بودن ، واعلام اینکه به هنگام نیاز وسختی تنها نمی باشند ، خواهند بود .

هدیه ی سلامت

هدیه ی سلامت

• انسان ها برای ابراز دوستی و استحکامِ عشق و محبت در روابط اجتماعی به یکدیگر هدیه می دهند ،  بنابراین در غالب موارد ، هدیه نشانه ی صلح و دوستی می باشد ،  به خصوص اگر هدیه بدون هیچ چشم داشتی باشد ، این هدیه می تواند جنبه ی مادی و یا جنبه ی معنوی داشته باشد ، در کنار تمام چیزهایی که انسان آن را می تواند به دیگران هدیه نماید ، إهداء سلامتی است ، و خداوند چنین هدیه ای را به بندگان خود بخشیده که لازم است از آن مراقبت وسپاسگزاری نمود .
• در این راستا ، هنگامیکه ما به کسی سلام می کنیم ، در حقیقت در حق او به سلامت دعا نموده ایم  ، و این نوعی هدیه ی سلامت به دیگری است ، لذا اگر برای بیماران از خداوند در خواست سلامت می کنیم ، در حقیقت از خداوند می خواهیم سلامت را به آنان هدیه کند ، از سوی دیگر تمام کسانی که برای سلامتِ جامعه تلاش صادقانه می نمایند نیز زمینه إهداء سلامت را برای آنان فراهم می کنند  و کسانی که آلودگی ها را از محیط زندگی انسان ها برطرف می کنند ، سلامت را به جامعه هدیه می نمایند ، کسانی که در حفظِ پاکیِ محیط زیست می کوشند ، سلامت را به انسان ها هدیه نموده اند .
• و به عکس هر نوع فعالیتی که سلامت دیگران را به خطر اندازد ، به مانند آن است که هدیه ای را که به دیگری داده اند به ستم از او گرفته اند ، مثلاً آلوده کردن هوای تنفّس مردم که موهبتی خدادادی است به منزله ی آن است که این هدیه ی الهی را از آنان ستانده اند ،  از این رو مبارزه و تلاش برای برطرف کردن آلودگی هوا ، در حقیقت برگرداندن هدیه ی الهی است که از مردم ستانده اند و این نوعی تلاش مبارک به نفع انسان ها است ، یا مبارزه با استعمال دخانیت از راه آگاه کردن افراد جامعه نیز تلاشی در جهت سلامت آنان خواهد بود .
• هدیه یِ سلامت تنها به سلامت جسمی منحصر نمی شود ، بلکه شامل سلامت اخلاقی و معنوی نیز می شود ، از این رو کسی که با روشنگری و آگاهی بخشی با مفاسد و رذائل اخلاقی در جامعه مبارزه می کند و بر اثر روشنگری او ، میزان آلودگی های اخلاقی در افراد  جامعه کاهش نموده و مردم به سوی فضائل اخلاقی جهت گیری نمایند ، در حقیقت سلامت معنوی را به آنان هدیه نموده است .

اهمیت سلامت معنوی

اهمیت سلامت معنوی

• انسان از طریق حواس ظاهری با محیط پیرامون خود  ارتباط برقرار نموده ؛ می بیند ، می شنود ، می بوید ، لمس می کند و می چشد ، از این رو از روز نخست تولّد ، انسان با محسوسات أنس گرفته و با آنها ارتباط گرفته است ، لذا پذیرفتن آنچه با حواس ظاهری برای انسان قابل درک نیست ، دشوار تر از چیزهای است که با این حواس برای او قابل مشاهده و اثبات می باشد ، و به همین علت است که در طول تاریخ برخی خواسته اند ، هر چیزی را از طریق علوم تجربی به اثبات رسانند ، لذا آنچه را با این علوم قابل اثبات نبوده از اساس انکار نموده اند ، که از جمله ی آنان موضوعات عقلی و فلسفی ونیز امور ماوراء طبیعی می باشد .
• در حالیکه بسیاری از علوم انسانی ، عرفانی ، وحیانی یا عقلی و فلسفی ، با روش های مخصوص به خود اثبات شده و از راه علوم تجربی قابل اثبات نیست ، از این رو نمی شود آنها را انکار نمود ، در این راستا بخشی از سلامت معنوی که با معنویت سرو کار دارد ، از طریق علوم تجربی قابل دست یابی نبوده و با روش های ویژه ی دیگری حاصل می گردد ، وشاید وجود این ویژگی ، در بخشی از سلامت معنوی ، موجب گردیده در حوزه ی علوم تجربی و کارشناسان آن مورد استقبال قرار نگیرد .
• حتی در بسیاری از افراد جامعه ، بیماری وسلامت جسمانی بسیار با اهمیت تر از سلامت معنوی است ، و علت آن همان محسوس بودن و قابل مشاهده واندازه گیری بودن سلامت جسمانی می باشد که در این حدّ در سلامت معنوی وجود ندارد ، گرچه امروزه برخی از صاحب نظران تلاش نموده اند با روش هایی میزان سلامت معنوی در افراد را اندازه گیری کنند ، ولی هر چه که باشد ، به پای مشاهدات و آمار و ارقام در مقیاس سلامت جسمی نمی باشد .
• به همین جهت است که در بسیاری از موارد ، اگر فردی علائم بیماری جسمانی را در خود احساس کند ، نگرانی او بیش از زمانی خواهد بود که نشانه های بیماری معنوی را در خود احساس می کند ، مثلاً اگر پزشکی برای بیماری که اضافه وزن دارد ، رژیم غذایی خاصی را برای کاهش وزن تجویز کند ، و بیمار به عللی رژیم خود را نادیده بگیرد و دوباره به وزن اولش باز گردد ، وجدانش ناراحت می شود که دوباره چاق شده است ولی شاید همین فرد اگر دچار حسادت باشد یا از دیگران بدگویی کند ، یا برای کاری به دروغ متوسل شود به این اندازه وجدانش ناراحت نمی شود و همه ی اینها مربوط به اهمیت ندادن به سلامت معنوی می گردد .